MÜÇTEHİDLERIN DERECELERI (TABAKALARI)
Bu tasnifi 9. Osmanlı Şeyhülislamı, Müftiü’s – Sakaleyn Ahmed Şemsüddin
İbn Kemal (k.s.a.), diğer bir adıyla Şeyhülislam Kemalpaşazâde
yapmıştır.

1.MÜÇTEHİD-I MUTLAK: (Dinde Müçtehid): Usûl ve şer’i mes’elelerde
asla baska bir müçtehidi taklid etmeyip mutlak olarak içtihad sahibi
müçtehidlerdir. Usûl ve kaideleri hazırlayarak naslardan hükümlerini çıkaran
âlimlerdir. Bunlar mezheb sahipleri, mezheb kurucuları olan zatlardır.
İmam-ı A’zam Ebû Hanife (r.a.), İmam-ı Malik (r.a.), İmam-ı Şafiî (r.a.),
İmam-ı Ahmed İbn Hanbel (r.a.), İbrahim Nehâi, İbn Ebî Leylâ, Süfyan-i
Sevrî gibi.

2.MÜÇTEHİD FI’L-MEZHEB: (Bir mezhebde müctehit olanlar): Doğrudan
doğruya naslardan (şer’i delillerden) hüküm çıkarma yetkisine sahip ve kadir olduğu halde böyle yapmayıp bağlı bulunduğu mezheb İmamının
içtihad yoluna uyarak onun usûl ve kaidelerine tabi olan müçtehidlerdir.
İmam-ı Ebû Yûsuf, İmam-ı Muhammed, İmam-ı Züfer (r.a.) gibi.


3.MÜÇTEHİD Fİ’L-MES’ELE: (Muayyen bir meselede müçtehid
olanlar): Mensubu bulunduğu fıkhî mezhebde hükmü bulunmayan
mes’eleler hakkında içtihad etmeğe muktedir olan zata denir. Bunlar mezheb
kurucusu İmama muhalefet edemezler. Tahâvi, Serahsî, Pezdevî (r.a.)
gibi.

4.ASHÂB-I TAHRİC: (Tahric yapan fakihler): Bağlı bulundukları mezhebde
hükmü bulunmayan, sonradan meydana gelmiş mes’elelerin hükümlerini
o mezhebin usûl ve kâidelerine göre bulup çıkarırlar, fakat kendileri
içtihad edemezler.

5.TERCÎH YAPABILEN MÜÇTEHİDLER: Bir mezhebteki çeşitli ve
birbiriyle çelişkili kavillerden, rivayetlerden birini deliline bakarak diğerlerine
tercih etmeye muktedir olan ve “bu kavil sahihtir” diyebilen fakih
kimselerdir.

6.TEMYİZ YAPABILEN FAKÎHLER: Bağlı bulunduğu mezhepteki
zahir olan rivayetlerle nadir olan rivayetlerin arasını tefrik etmeğe ve kuvvetli
olan kavillerle zayıf olan kavillerin arasını temyiz etmeye muktedîr
olan fakihlerdir.

7.SADECE TAKLÎD YAPABILEN ZATLAR: İçtihad, tahric, tercihe
selâhiyet sahibi olmayıp sadece kendi mezhebinin hükümleri ile mes’elelerin
ve rivayetlerinin büyük bir kısmını hıfz etmiş ve bunları eserlerine dercetmiş
zatlardır.

MÜCTEHİD’DE BULUNMASI GEREKLI ŞARTLAR:
1- Arapçayı bilmek: Usûl-ı fıkıh bilginleri, bir müçtehid için arap dilini
bilmenin zaruri olusu üzerinde ittifak etmislerdir.
2- Kur’an İlmine Sahip Olmak: Zira Kur’an, İslâm şeriatının direği, Allah’ın
kıyâmete kadar baki olan kitabı ve bu şeriatın kaynağıdır.
3- Sünneti Bilmek: Bu şart üzerinde de ittifak edilmiştir. Sünnetin nasih
ve mensuhunu, âmm ve hâss’ını, mutlak ve mukayyedini, tahsis edilmiş
olanlarını bilmesi gerektiği gibi hadislerin rivayet yollarını, senedlerini,
ravilerin kuvvet dereceleriyle birlikte hal ve yaşayışlarını da bilmesi gerekir.
4- Üzerinde icmâ ve ihtilaf edilen konuları bilmek.
5- Kıyas’ı bilmek (bütün şekil ve metodlarıyla).
6- Hükümlerin amaçlarını bilmek.
7- Doğru bir anlayış ve iyi bir takdir gücüne sahib olmak.
8- İyi niyetli ve sağlam itikad sahibi olmak.